Wie zou dat niet willen? Een leven lang over de oceanen zwieren zonder ouder te worden? Albatros Wisdom, vroeg geringd en lang gevolgd, doet dat en legt ook op haar 70ste nog ieder jaar keurig een ei. Albatrossen zijn niet de enige beesten die gezond oud kunnen worden. Reuzen schildpadden (175 jaar), olifanten (80 jaar), en walvissen (110 jaar) kunnen er ook wat van. Ik haal die wijsheid uit het leesbare en vermakelijke boek van zoöloog Steven N. Austad, “Methuselah’s Zoo” (The MIT Press, 2022), de dierentuin van Methusalem, waarin alle beesten die oud worden zijn vergaard.
Hoe doen die beesten dat, gezond oud worden? Uiteraard moet je niet worden opgegeten, verhongeren, of door virussen het loodje leggen, maar dat is niet genoeg. Wie kanker krijgt, of dement wordt in de vrije natuur, overleeft ook niet. Langlevende beesten moeten dus goed beschermd zijn tegen zulke mankementen. Hoe doen die langlevers dat? Kunnen we daar iets van leren?
Daarover schrijft Austad, maar veel wijzer werd ik er niet van. Ja, olifanten hebben extra kopieën van het p53 gen (1). Dat staat bekend als "de bewaker van het genoom", omdat het een grote rol speelt bij onze afweer tegen kanker. Wij hebben twee kopieën van dat p53 gen en wie ter wereld komt met maar één goed functionerend p53 gen, krijgt makkelijk kanker. Extra kopieën van die bewaker van het genoom lijkt dus wel een goed idee, maar in het Antoni van Leeuwenhoek kunnen we voorlopig weinig met die kennis.
Austad wijt die magere opbrengst van het onderzoek aan langlevers aan de preoccupatie van onderzoekers met kortlevende beesten, muizen, vliegen, wurmen. Vooral de labmuis is Austad een doorn in het oog. In de vrije natuur leeft een muis maar een paar maanden; dan wordt ie opgegeten door uilen of vossen, als ie niet al omkomt van de kou. In het lab worden muizen onder optimale omstandigheden 2-3 jaar en ze krijgen kanker en verouderen zichtbaar, omdat daar nooit enige selectie tegen is geweest bij muizen in de vrije natuur. De muis is daardoor een handiger onderzoeksobject dan een olifant.
Austad geeft wel af op die stomme muizen, maar vermeldt niet dat het onderzoek aan muizen en wurmen ons veel geleerd heeft over veroudering. Een belangrijke oorzaak van veroudering is ophoping van DNA-schade, vooral in weefsels die weinig meer delen bij oudjes. Professor Jan Hoeijmakers (Erasmusmc) zag dat in zijn onderzoek aan muizen met gestoorde DNA-reparatie (2). De DNA schade maakt dat het aflezen van genen steeds moeilijker wordt, hoe langer het gen hoe moeilijker (3). Ook de cellen waaruit weefsels vernieuwd worden raken bij ouderen steeds minder actief. Hongeren helpt om die DNA-schade tegen te gaan (4). Dat is waarom verouderingsexperts nu zelf braaf vastenperiodes inlassen, als middeleeuwse monniken.
Wie oud wil worden in onze maatschappij, moet beginnen met de selectie van de juiste ouders. Gezond heel oud worden zit in de familie. Uit tweelingen onderzoek is gebleken dat een lang leven voor zo’n 25% in de genen zit, maar hoe die genen hun zegenrijke werk doen, is nog niet opgehelderd. Uiteraard kun je beter geen aanleg voor slecht behandelbare ziekten hebben. Het helpt ook om niet te roken, niet overmatig te drinken of te zonnen, in beweging te blijven, en karig te eten. Afzien dus. Van alle veelbelovende middelen om zonder afzien gezond oud te worden, is nog niets bruikbaar gebleken (5).
Hoe staat het er nu voor bij de mens? De oudste mens ooit was Jeanne Calment met 122 jaar en er zijn nog twee vrij goed gedocumenteerde dames van 119 gerapporteerd. Wel weinig inclusief, die club van stokouden, want mannen worden bijna nooit ouder dan 110.
Het gaat niet alleen om oud worden, maar gezond oud worden en dat valt tegen. Jeanne Calment heeft niet op haar honderdste nog een gezonde baby gebaard. Oude mensen worden meestal krakkemikkig en heel oude mensen worden doof, blind en immobiel. Biologisch spreekt dat vanzelf. Wij zijn in de primaten evolutie geselecteerd op zo'n jaar of 50. Onder optimale omstandigheden worden we gezond 70, maar daarna komen de bonus jaren, en de aftakeling.
Austad gelooft dat het kan, gezond ouder worden, als we maar genoeg olifant onderzoek doen. Hij heeft zelfs gewed met een vriend dat er in het jaar 2000 al iemand geboren is die 150 gaat worden. Hij heeft er geld op gezet en dat wordt belegd. In 2150 verwacht hij dat zijn achterkleinkinderen een miljard dollar in ontvangst kunnen nemen. Een optimist is Austad wel, niet alleen over levensduur maar ook over de opbrengst van beleggingen. Ik ben sceptischer. Als een heupgewricht het opgeeft of een hartklep, kun je die vervangen, maar alles slijt. Huid of hersenen zie ik niet continu vernieuwd worden in deze eeuw. Ik denk dat mijn jongste kleinkind uit 1999 de 2149 niet gaat halen.
Piet Borst
Bronnen en noten
- Austad vermeldt 20 kopieën in zijn boek, maar dat is wat kort door de bocht. Een aantal van die genen zijn niet functioneel en de functionele genen zijn niet allemaal even actief in alle weefsels (Zie: .Sulak M et al, TP53 copy number expansion is associated with the evolution of increased body size and an enhanced DNA damage response in elephants. eLIFE 5,: e11994|). Vandaar dat ik het hier bij “extra” genen heb gelaten.
- Een recent overzicht over het fundamentele onderzoek aan veroudering en de centrale rol van DNA schade daar in is te vinden in: Schumacher B, Pothof J, Vijg J, Hoeijmakers JHJ. The central role of DNA damage in the ageing process. Nature. 2021 Apr;592(7856):695-703.
- Zie: Gyenis A, Chang J, Demmers JJPG, Bruens ST, Barnhoorn S, Brandt R, Baar MP, Raseta M, Derks KWJ, Hoeijmakers JHJ, Pothof J. Genome-wide transcription stalling by DNA damage shapes the transcriptome in aging. Nature Genetics (2022, in druk).
- Zie bv: van den Boogaard WMC, van den Heuvel-Eibrink MM, Hoeijmakers JHJ, Vermeij WP. Nutritional Preconditioning in Cancer Treatment in Relation to DNA Damage and Aging. Annu Rev Cancer Biol., 5; 161-179 (2021).
- Naar die middelen gaat veel geld momenteel en er wordt zowel veel fundamenteel als toegepast onderzoek aan gedaan. Ouderdomskwalen treffen iedereen die tijd van leven heeft, ook oude mensen met veel geld, en er wordt dus ruimhartig geld gestopt in onderzoek naar middelen die de ouderdomskwalen zouden kunnen voorkomen of genezen. Er zijn veelbelovende middelen in de pijplijn, maar nog niets wat de FDA is gepasseerd. In noot 2 hier boven is er iets over te vinden. Zie ook: Mkrtchyan G V, ARDD 2020: From aging mechanisms to interventions. Aging, 12 (2020) 24484.
